Tunus Domino Etkisi Yaratacak Mı?

Tunus Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali’nin devrilmesinin ardından, gözlemciler bölgedeki diğer ülkelerle Tunus arasında benzerlikler kuruyorlar. 1989’da Doğu Avrupa’daki Komünist rejimlerin yıkılışına benzer şekilde olası bir domino etkisinin yaratacağına dair tahminler yapılmakta.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki birçok ülkede, genç ve hızla büyüyen nüfuslar siyasi temsiliyetin olmayışı, yüksek işsizlik oranı ve yükselen gıda fiyatlarıyla karşılaşıyorlar. Hatta bazı ülkeler, yerlerin vasi tayin etmekle uğraşan yaşlı diktatörler tarafından yönetiliyor. Bahsedilen ülkeler hangileri ve gerçek bir değişiklik olma şansı ne kadar?

MISIR

Nüfus: 84,5 milyon İşsizlik Oranı: % 9,4 (2009) Yüzölçümü: 1 milyon km2 GSMH: $ 2.070

Yüzeysel olarak bakıldığında, Mısır ile Tunus arasındaki benzerlikler ziyadesiyle fazla – sert ekonomik koşullar, rüşvet ve vatandaşların siyasi hayatın yarattığı tatminsizlikler üzerine neredeyse hiç ifade haklarının olmaması. İktidar üzerinde neredeyse tam bir tekele sahip olan Başkan Hüsnü Mübarek (82), 30 yıldır görev başında ve bu sonbahardaki seçimlerde bir kez daha seçilmeyi bekliyor.

Fakat Mısırlıların derin öfkeleri geniş çaplı protestolara ve siyasi gösterilere dönüşmekten uzak ki bu tür gösterilere katılım birkaç yüz kişi ile sınırlı. Tunuslularla karşılaştırıldığında, Mısırlıların okur-yazarlık oranları ve eğitim seviyeleri daha düşük ve internet kullanımları da daha az. Çoğunluk geçim derdiyle mücadele ediyor.

BBC’den Jon Leyne Kahire’den, çoğu Mısırlının ülkelerini veya hayatlarını değiştirecek yol olarak siyasi tavır almayı, oy kullanmayı, aktivizmi veya gösteri için sokaklara çıkmayı görmediklerini bildiriyor. Fakat BBC muhabirleri, Pazartesi günü, başkent Kahire’de gerçekleşen intihar girişimi haberlerinin Mısır yönetimi için tehlike çanlarının çaldığı anlamına geldiğini söylüyorlar. Başkan Bin Ali’nin devrilmesiyle sonuçlanan karışıklığın, Aralık ayının ortasında genç Tunuslu Muhammed Bouazizi’nin kendini yakarak öldürmesiyle alevlendiğini unutmayalım.

CEZAYİR

Nüfus: 35,4 milyon İşsizlik Oranı: % 10,2 Yüzölçümü: 2,4 milyon km2 GSMH: $ 4.420

Tunus’tan farklı olarak, Cezayir son senelerde bu tür karışıklıklara hiç yabancı değil. Tunus’ta kış protestoları yükseldiği sırada, batıdaki komşusu Cezayir’de de gençler büyük gruplar halinde sokaktaydılar. Maalesef, Cezayir’de de intihar haberleri konuşuluyordu.

Fakat Cezayir’de gıda fiyatları da sorun olduğundan, karışıklık belirli bölgelerle sınırlı kalıyor ve birkaç gösterici dışında kimsenin ulusal politika düzeyinde bir talebi olmuyor. Cezayir, petrol ve doğalgaz ihracatı sayesinde zenginleştiğinden, protestocuları fiyat artışlarını sınırlayarak susturabiliyor.

Ayrıca, Cezayir basın ve çok partili seçimler üzerindeki kısıtlamaları gevşeten kendi “Halkın Gücü Devrimi”ni 1988’te yaptı. BBC’den Chloe Arnold’un başkent Cezayir’den aktardığına göre, bu devrim güvenlik güçleri ile İslamcı isyankârlar arasında kanlı çatışmalara sebep oldu ve bu deneyimden sonra Cezayirlilerin “devrim” istekleri azaldı. 

LİBYA

Nüfus: 6,5 milyon

İşsizlik Oranı: % 13 (2005)

Yüzölçümü: 1,77 milyon km²

GSMH: $ 12.020

“Tunus’un yönetimi için Zeynel’den iyisi olamaz. Tunus şu anda korku içinde yaşıyor.”

Libya lideri Muammer Kaddafi’nin Cumartesi günü Başkan Bin Ali’nin devrilmesi üzerine yaptığı bu keskin çıkış, olası bir domino etkisi hususunda kendi endişelerini yansıtıyormuş gibi görünüyor. İktidardaki 41 yılın ardından, Albay Kaddafi, Afrika ve Orta Doğu’da en uzun süre yönetimi elinde bulunduran ve en otoriter lideri. Her türlü gösteri kesinlikle yasaklansa da hafta sonu boyunca al-Bayda kentinden karışıklık haberleri geldi. Ama Libya’nın görece az nüfusu ve zengin petrol kaynakları ile Tunus’un etki alanına girmesi zor.

ÜRDÜN

Nüfus: 6,5 milyon İşsizlik Oranı: % 12,2 (resmi), % 30 (gayriresmi) Yüzölçümü: 89.300 km2 GSMH: $ 3,740

Cumartesi günü, yani “öfkenin günü”nde, tüm Ürdün’de yükselen gıda fiyatları ve işsizliği protesto etmek amaçlı binlerce insan gösteriler düzenledi. Bazı gösterilerde Başbakan Samir Rifai’nin istifası istendi. Geçen hafta, hükümet belli gıdaların ve benzinin fiyatında indirim yapmasına rağmen protestocular enflasyondan kaynaklanan yoksullukla mücadele için fazlasına ihtiyaçları olduğunu haykırdılar. 

Kraliyet ailesi tarafından Ürdün’de, toplumun bazı kesimleri krallığa sadakatle bağlı olsa da, Kral Abdullah da protestocuların öfkesine hedef olmaktan kurtulamadı. Yine de çoğu gösteri olaysız bitti ve hiçbir tutuklanma yaşanmadı.

FAS

Nüfus: 32,3 milyon İşsizlik Oranı: % 10 Yüzölçümü: 715.850 km2 GSMH: $ 2.790

Tunus gibi Fas da ekonomik problemlerle ve yönetime karşı yapılan yolsuzluk suçlamalarıyla karşı karşıya. Zaten Fas’ın itibarı, Wikileaks’in özellikle kraliyet ailesinin ticari işleri hakkında yolsuzluk ve Kral VI. Muhammed’e yakın çevrelere yapılan “dehşet verici açgözlülük” suçlamalarıyla sarsılmıştı. Wikileaks tarafından yayınlanan, Tunus’taki ABD Büyükelçiliği’ne ait belgeler de Başkan Bin Ali’nin yakın çevresi hakkında benzer bir sorunu işaret etmişti. 

Fakat Fas da Mısır ve Cezayir gibi ifade özgürlüğüne getirdiği sınırlamalarla protesto gösterilerinin önüne geçiyor. Ürdün’deki gibi toplumun geniş kesimi tarafından krallığa büyük destek olması olası bir domino etkisi şansını azaltıyor.

16 Ocak 2001 tarihli yazının İngilizce aslı için: http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12204971